สำนักงานพัฒนาชุมชนอำเภอเมืองนครราชสีมา
กรมการพัฒนาชุมชน กระทรวงมหาดไทย
อำเภอเมืองนครราชสีมา 
เมืองนครราชสีมา หรือที่รู้จักกันทั่วไปว่า "โคราช" มีประวัติการสร้างที่ยาวนาน โดยมีรากฐานมาจากเมืองโบราณสองเมืองคือ "เมืองเสมา" และ "เมืองโคราฆปุระ" ในสมัยสมเด็จพระนารายณ์มหาราชแห่งกรุงศรีอยุธยา ได้มีการรวมชื่อทั้งสองเมืองเข้าด้วยกันเป็น "เมืองนครราชสีมา" และโปรดให้สร้างเมืองขึ้นใหม่ในพื้นที่ปัจจุบัน โดยมีการวางผังเมืองให้มีความสำคัญทางยุทธศาสตร์ มีกำแพงเมืองและป้อมปราการตามแบบตะวันตก เดิมทีมีเมืองโบราณ 2 เมืองคือ เมืองเสมาและเมืองโคราฆปุระ สมเด็จพระนารายณ์มหาราชทรงรวมชื่อทั้งสองเมืองเป็น "เมืองนครราชสีมา" และโปรดให้สร้างเมืองใหม่ในพื้นที่ปัจจุบัน มีชื่อว่า "เมืองนครราชสีมา" แต่คนทั่วไปนิยมเรียกว่า "เมืองโคราช"
ที่ตั้งและอาณาเขต
อำเภอเมืองนครราชสีมาตั้งอยู่ทางตอนกลางของจังหวัด บนที่ราบสูงโคราช ระหว่างเส้นรุ้งที่ 14-15 องศาเหนือ และเส้นแวงที่ 101-102 องศาตะวันออก สูงจากระดับน้ำทะเลประมาณ 180-210 เมตร ห่างจากกรุงเทพมหานครโดยทางรถยนต์ประมาณ 259 กิโลเมตร มีอาณาเขตติดต่อกับอำเภอข้างเคียง ดังนี้
- ทิศเหนือ เรียกว่า ประตูพลแสน หรือ ประตูน้ำ
- ทิศใต้ เรียกว่า ประตูไชยณรงค์ หรือ ประตูผี
- ทิศตะวันออก เรียกว่า ประตูพลล้าน
- ทิศตะวันตก เรียกว่า ประตูชุมพล
พื้นที่และประชากร
เนื้อที่ทั้งหมดของอำเภอเมืองนครราชสีมาประมาณ 755.60 ตารางกิโลเมตร หรือประมาณ 468,704 ไร่ คิดเป็นร้อยละ 3.69 ของเนื้อที่ทั้งหมดของจังหวัดนครราชสีมา[3]
มีจำนวนประชากรรวมทั้งสิ้น 466,848 คน เป็นชาย 227,312 คน เป็นหญิง 239,536 คน จำนวนบ้าน 235,050 หลัง ความหนาแน่นของประชากรต่อพื้นที่เท่ากับ 617.85 คน ต่อ ตารางกิโลเมตร อำเภอเมืองนครราชสีมา เป็นอำเภอที่มีจำนวนประชากรมากเป็นลำดับที่ 1 ของภาคตะวันออกเฉียงเหนือ[4]
ลักษณะทางภูมิศาสตร์
ลักษณะพื้นที่โดยทั่วไปของอำเภอเมืองนครราชสีมา ตั้งอยู่ทางตอนกลางของจังหวัดนครราชสีมา โดยแบ่งสภาพพื้นที่ดังนี้คือ บริเวณพื้นที่ทางตอนใต้ของอำเภอ มีลักษณะพื้นที่เป็นลูกคลื่นลอนลาดชัน ลาดเอียงจากทิศใต้ไปทางทิศเหนือ และบริเวณทางตอนใต้ค่อนไปทางทิศตะวันตก เป็นพื้นที่ป่าสงวนห้วยยางครอบคลุมพื้นที่ ในเขตตำบลไชยมงคล ตำบลหนองจะบก ตำบลบ้านใหม่ และตำบลโคกกรวด ส่วนบริเวณพื้นที่ตอนล่างมีลักษณะเป็นพื้นที่ราบลุ่ม มีคลองลำตะคอง คลองส่งน้ำชลประทานและเป็นที่ตั้งของเขตเทศบาลนครนครราชสีมา และส่วนบริเวณทางตอนเหนือมีลักษณะพื้นที่เกือบราบถึงราบ
แหล่งน้ำ
พื้นที่อำเภอเมืองนครราชสีมาสามารถแบ่งลุ่มน้ำออกเป็น 3 ลุ่มน้ำ ได้แก่ ลุ่มน้ำลำตะคอง ลุ่มน้ำลำช่องโค และลุ่มน้ำลำเชิงไกร
- ลุ่มน้ำลำตะคอง อยู่ทางทิศเหนือของอำเภอเมืองนครราชสีมา ลำน้ำตอนต้นไหลผ่านหุบเขาเขตอำเภอปากช่องและอำเภอสีคิ้วที่มีความลาดชันมาก มีหมู่บ้านที่ตั้งอยู่ในเขตลุ่มน้ำทั้งหมดรวม 14 ตำบล 129 หมู่บ้าน
- ลุ่มน้ำลำช่องโค อยู่ทางทิศตะวันออกเฉียงใต้ของอำเภอเมืองนครราชสีมา เป็นลำน้ำซึ่งรับน้ำมาจากลำมูล มีหมู่บ้านตั้งอยู่ในเขตลุ่มน้ำ 1 ตำบล คือ ตำบลหนองระเวียง จำนวน 6 หมู่บ้าน
- ลุ่มน้ำลำเชิงไกร อยู่ทางทิศเหนือของอำเภอเมืองนครราชสีมา ต้นน้ำไหลมาจากแม่น้ำป่าสัก มีหมู่บ้านตั้งอยู่ในเขตลุ่มน้ำ 1 ตำบล คือ ตำบลโคกสูง จำนวน 12 หมู่บ้าน
พื้นที่นอกเขตลุ่มน้ำ คือ พื้นที่ตำบลโพธิ์กลาง หนองบัวศาลา ไชยมงคล และสุรนารี ตั้งอยู่ในที่ราบสูง ไม่มีแหล่งน้ำไหลผ่านและไม่สามารถจะจัดเป็นลุ่มน้ำได้ แต่ในแต่ละตำบลและหมู่บ้านดังกล่าวมีหนองน้ำและบึงขนาดใหญ่ รวมถึงอ่างเก็บน้ำของกรมชลประทานอยู่ด้วย การผลิตน้ำประปาเพื่อให้บริการประชาชนในเขตเทศบาล อยู่ในความรับผิดชอบของกองประปาเทศบาลนครนครราชสีมา โดยอาศัยแหล่งน้ำดิบจากเขื่อนลำตะคอง ตำบลคลองไผ่ อำเภอสีคิ้ว
การปกครองส่วนภูมิภาค
อำเภอเมืองนครราชสีมาแบ่งเขตการปกครองย่อยออกเป็น 25 ตำบล 234 หมู่บ้าน ได้แก่
- ในเมือง (Nai Mueang)
- โพธิ์กลาง (Pho Klang)
- หนองจะบก (Nong Chabok)
- โคกสูง (Khok Sung)
- มะเริง (Maroeng)
- หนองระเวียง (Nong Rawiang)
- ปรุใหญ่ (Pru Yai)
- หมื่นไวย (Muen Wai)
- พลกรัง (Phon Krang)
- หนองไผ่ล้อม (Nong Phai Lom)
- หัวทะเล (Hua Thale)
- บ้านเกาะ (Ban Ko)
- บ้านใหม่ (Ban Mai)
- พุดซา (Phutsa)
- บ้านโพธิ์ (Ban Pho)
- จอหอ (Cho Ho)
- โคกกรวด (Khok Kruat)
- ไชยมงคล (Chai Mongkhon)
- หนองบัวศาลา (Nong Bua Sala)
- สุรนารี (Suranari)
- สีมุม (Si Mum)
- ตลาด (Talat)
- พะเนา (Phanao)
- หนองกระทุ่ม (Nong Krathum)
- หนองไข่น้ำ (Nong Khai Nam)
.
